Ideałem dla każdego przedsiębiorcy jest prowadzić działalność gospodarczą w takim systemie podatkowym, w którym nie ma w ogóle podatków lub są one niewielkie, ponieważ wysokie podatki i biurokratyczne przeszkody są często największym hamulcem dynamicznego rozwoju prywatnych przedsiębiorstw.
Wiele krajów świata, aby osiągnąć znaczny rozwój gospodarczy, spełniło ten przyjemny sen, w związku z czym usunęło szereg biurokratycznych przeszkód, a następnie zredukowało lub zlikwidowało jakiekolwiek formy podatków bezpośrednich odnoszących się do określonego prawnego typu spółek, lub form rezydencji (stałego pobytu). W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił niewiarygodny rozwój „rajów podatkowych”, które poprzez likwidowanie ograniczeń i liberalizację jurysdykcji zwabiły zagranicznych inwestorów, którym bez tych udogodnień byłoby ciężko w takim miejscu rozwinąć biznes.
Z biegiem czasu wiele krajów takich jak Kajmany, Bahamy stało się znaczącymi centrami finansowymi, w odróżnieniu od przeszłości, kiedy to czerpały korzyści przede wszystkim z produkcji trzciny cukrowej oraz niezbyt rozwiniętego przemysłu turystycznego. Przypływ kapitału do tych miejsc spowodował zainteresowanie się nimi banków, trustów i zakładów ubezpieczeniowych, które chciały znaleźć się w centrum zainteresowania, toteż nikogo nie dziwi, że w wielu, przede wszystkim karaibskich „rajach” znajdują się filie najbardziej znanych na świecie instytucji finansowych zarządzających wielomiliardowymi majątkami klientów tęskniących za usługami, których kontynentalne banki nie mogą zaoferować, a jeśli już to za wysoką opłatą.
Co doprowadziło tak wiele krajów do zmian przepisów podatkowych i istotnego zliberalizowania jurysdykcji w zakresie gospodarczym? Przede wszystkim dążenie do przyciągnięcia kapitału zagranicznego, który przy braku tego rodzaju udogodnień nie miałby najmniejszych powodów, aby skierować wzrok na te właśnie obszary. Po drugie kapitał zagraniczny staje się źródłem zysku rezydujących na miejscu spółek, które oferują mu swoje usługi. W ten sposób dochodzi do szybkiego rozwoju specjalistycznych usług finansowych, których kapitał zagraniczny wymaga lub potrzebuje w swojej działalności handlowo-inwestycyjnej.
Gospodarki, które przed przyjęciem tego liberalnego systemu zmuszone były często żyć z pomocy zagranicznej, poprzez przemyślany ruch, jakim jest bezsprzecznie optymalizacja systemu podatkowego, stały się najbardziej rozwiniętymi obszarami w swoim regionie i teraz to one pomagają swoim mniej rozwiniętym sąsiadom. Obecnie kraje te są czołowymi centrami finansowymi określonych obszarów, oferują dyskrecję, anonimowość, wspaniałe usługi finansowe i korzystne podatki dla firm, które wykorzystały dane terytorium w celu optymalizacji podatków.
Istnieją dwa typy stref o niskim opodatkowaniu. Pierwsze są konstytuowane przez państwo, które opodatkowuje wewnętrzne dochody na niskim poziomie. Dzieje się tak wówczas, gdy budżet nie wymaga dużych dochodów ze względu na małe wydatki lub występowanie innych źródeł wpływów na tyle wydajnych, że mogą pokryć wydatki publiczne kraju. Przykładem może być Andora, która uzyskuje wystarczające wpływy ze sprzedaży energii elektrycznej do Francji, Portugalii i Hiszpanii.
Drugimi są państwa celowo wprowadzające niskie obciążenie podatkowe w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego. Równocześnie utrzymują one niskie obciążenia podatkowe pozwalające zasilić ich wewnętrzne budżety. Kraje te zdecydowały się świadomie na przekształcenie w oazy podatkowe, by ożywić narodową gospodarkę. Niejednokrotnie była to decyzja wspierana przez kraje rozwinięte. Przykładem tego typu oaz jest Puerto Rico, leżące w strefie wpływów ekonomicznych Stanów Zjednoczonych czy Gujana Francuska i Polinezja, które pozostają pod dominacją ekonomiczną Francji.
Zasadnicza cecha oaz podatkowych, jaką jest niskie obciążenie podatkowe lub brak podatków, nie wyczerpuje w pełni złożoności tej kwestii. Istnieją kraje, które nie pobierają żadnego podatku od kapitału (m. in. Nauru, Yanuatu, Turks i Caicos). Jednocześnie pobierane są tam niewielkie podatki od wynagrodzeń. Możliwe jest też nieopodatkowanie dochodów pochodzących z zagranicy. Występuje i taka sytuacja, że kraje wysoko rozwinięte, o progresywnych podatkach, opodatkowują w niewielkim procencie dochody zagraniczne lub wprowadzają niską stopę opodatkowania dochodów określonych podmiotów, jakimi są holdingi (m. in. w Holandii). Do oaz podatkowych zaliczona została również Szwajcaria, która – wbrew podstawowemu założeniu definicji – jest krajem o wysokich obciążeniach fiskalnych. Jednakże w tym przypadku o afiliacji zadecydowała łatwość przeprowadzania operacji finansowych i ich poufny charakter.
Rozgraniczenie stref o wysokim, średnim i niskim opodatkowaniu jest trudne do ustalenia, nawet przy posługiwaniu się kryteriami ekonomicznymi i prawnymi. Równocześnie osoby fizyczne i prawne, które uważają opodatkowanie w swych krajach za dolegliwe, korzystają na dużą skalę z oaz podatkowych.
Nie wszystkie oazy podatkowe cieszą się taką samą popularnością. Są i takie państwa, które mimo podjętych starań nie stały się oazami. Ponadto wzrost zainteresowania krajami, w których istnieją niskie podatki, miewa charakter cykliczny. Przykładem może być sytuacja z lat 70. – okresu wielkiego kryzysu naftowego. Wówczas to niektóre z krajów – importerów ropy naftowej, nie mogąc zmobilizować większych środków na zakup tego surowca, starały się stworzyć warunki przyciągające kapitał zagraniczny.
Oazy podatkowe muszą się legitymować – generalnie lub co najmniej w odniesieniu do cudzoziemców – niskim opodatkowaniem. Jest to najważniejsza, ale nie jedyna ich cecha. Istotną rzeczą jest również możliwość legalnego korzystania z oaz podatkowych.
Raje podatkowe, zwane także Offshore, łączy wiele cech wspólnych takich jak:
- przeważnie należały do brytyjskich kolonii i posiadłości zamorskich,
- system prawny i jurysdykcja pochodzi z bardzo czytelnego prawa angielskiego,
- często chodzi o kraje i gospodarki wyspiarskie,
- wyróżniający się poziom infrastruktury,
- wyróżniający się poziom bankowości i brak ograniczeń dewizowych,
- liberalny klimat przedsiębiorczy i prawny z minimalną ingerencją ze strony urzędów,
- kładziony nacisk na zachowanie dyskrecji i anonimowości,
- lokalizacja w pobliżu wielkich rynków (np. Gibraltar i Wyspy Normandzkie w Europie, kraje karaibskie wobec Ameryki, Singapur, Labuan i Hong Kong w Azji, itd.)
- stabilizacja polityczna i ekonomiczna kraju,
- nowoczesne środki łączności i dobre połączenia komunikacyjne,
- spełnienia indywidualnych oczekiwań inwestorów (serwis lingwistyczny, usługi profesjonalnych doradców, istnienie umów podatkowych, akceptacja statusu cudzoziemca, możliwość zakupu nieruchomości).
Charakterystyczną cechą oazy podatkowej jest to, że kapitał tam zdeponowany nie tkwi bezczynnie, lecz jest przeznaczany na inwestycje w strefach o dużej rentowności, a niskim opodatkowaniu.
Stabilizacja ekonomiczna i polityczna jest jednym z kardynalnych warunków, jakie muszą spełniać oazy podatkowe. Nikt nie będzie skłonny angażować kapitału ani lokować wkładów w krajach, w których może być przeprowadzona nacjonalizacja lub którym grozi załamanie gospodarcze. Podobnie przyjmuje się problem zmian politycznych, szczególnie gdyby przewagę uzyskały orientacje lewicowe czy radykalne. Również destabilizacja militarna czy konflikty zbrojne eliminują kraje z grona oaz podatkowych.
Ryzyko polityczne ma decydujące znaczenie przy podejmowaniu decyzji o przeniesieniu wartości majątkowych za granicę. Małe kraje, w których można łatwo dokonać przewrotu wojskowego, uważane są za mniej bezpieczne od byłych kolonii, powiązanych wieloma nićmi z metropolią. Kolonie takie są również, jak wykazuje praktyka byłych posiadłości brytyjskich, mniej narażone na niebezpieczeństwo ze strony silniejszych sąsiadów. W rezultacie np. Bermudy uważa się za bardziej bezpieczne niż Wyspy Bahama, mimo że w obu krajach nie można wykluczyć niepokojów rasowych. Z dużą powściągliwością traktowane są dyktatury. Oferuje się tam często korzystne warunki podatkowe, ale jednocześnie należy się liczyć z możliwością radykalnego przewrotu i nacjonalizacją.
Przy ocenie stabilizacji politycznej korzystać można w praktyce z dwu wskaźników. Pierwszym jest indeks BERI, opracowany przez prof. F. T. Haneva z uniwersytetu w Delaware. Drugim ocena instytucji zwanej Freedom House.
Indeks BERI opiera się na ocenie klimatu inwestycyjnego w 45 krajach na podstawie różnych kryteriów, z których najważniejszym jest stabilizacja polityczna. Ocenę sporządzają miarodajni eksperci. Wielu z nich ma fachowe doświadczenie w prowadzeniu operacji finansowych.
Freedom House ma siedzibę w Nowym Jorku. Instytucja ta ocenia wszystkie kraje według przestrzegania przez nie praw politycznych i obywatelskich oraz statusu obowiązujących swobód demokratycznych. Mimo iż oceny te nie są sporządzane bezpośrednio na użytek podatników, to stanowią bardzo przydatne narzędzie przy podejmowaniu decyzji o wyborze oazy podatkowej.
Obowiązywanie i zagwarantowanie ścisłej tajemnicy bankowej jest wspólną cechą oaz podatkowych. Dzięki liberalnemu charakterowi prawa bankowego istnieje z jednej strony łatwość i dostępność otwierania kont bankowych, z drugiej zaś poprzez bezwzględny obowiązek zachowania tajemnicy zapewnione jest maksimum bezpieczeństwa i dyskrecji przeprowadzanych operacji.
Przepisy prawa bankowego zawierają często rozgraniczenie finansowej działalności krajowej i międzynarodowej. Międzynarodowa działalność finansowa, której głównym segmentem jest działalność bankowa, korzysta ze statusu eksterytorialności, chroniącej ją przed restrykcjami i niedogodnościami. Kraje stosujące tę politykę zwane są „oazami bankowymi”.
Ustawodawstwo tych państw chroni nie tylko tajemnicę rachunków bankowych, ale także właścicieli tych rachunków. Udzielanie jakichkolwiek informacji uznawane jest najczęściej za naruszenie prawa. Niezmiernie trudno jest zidentyfikować osoby deponujące swoje fundusze w bankach tych krajów. Jeszcze trudniej odkryć tożsamość właścicieli samych banków. Oferując pełną tajemnicę klientom, pozwalają one akumulować bogactwo bez znaczniejszego ciężaru podatkowego. Do takich krajów należy m.in. Szwajcaria.
Ogromna różnica w porównaniu Szwajcarii z innymi krajami sprowadza się do tego, że organy podatkowe nie mają bezpośredniego dostępu do rachunków bankowych poszczególnych klientów. Jeśli organ podatkowy potrzebuje informacji o rachunkach bankowych podatnika, to musi się zwrócić bezpośrednio do niego, a nie do banku.
Wysoki stopień utajnienia operacji w bankach szwajcarskich nie oznacza jednak, iż od banków tych żąda się mniej informacji niż za granicą. Szczególnie operacje związane z praniem brudnych pieniędzy narzuciły ściślejsze wymogi dotyczące znajomości klienta oraz nieustanny nadzór nad jego transakcjami. Banki mają prawo przekazać organom karnym informacje o kliencie, jeśli w dobrej wierze doszły do przekonania, iż był on lub jest związany z działalnością kryminalną.
Znaczna część kapitału wpływającego do Szwajcarii z zagranicy pochodzi z innych oaz podatkowych. Obliczenia wskazują, że ok. 40% wszystkich szwajcarskich transakcji bankowych wiąże się z oazami3. W celu zachowania maksimum ostrożności i dyskrecji dokonywanych operacji bankowych wprowadzono specjalne rozwiązania w postaci kont na numer lub pseudonim. System ten pozwala zwiększyć poufność konta, ale nie może je uczynić całkowicie anonimowym. Posiadacz konta jest zawsze znany bankowi.
W skali światowej za najbardziej anonimowe systemy kont uchodzą te, przy których bankier nie zna swego klienta. Takim jest w Japonii konto z pieczęcią natsu-in, przy którym klient identyfikowany jest poprzez swą pieczęć. Drugim jest stosowany w Austrii system pod nazwą Uberbringer Sparbuchen polegający na korzystaniu ze specjalnych dokumentów na okaziciela.
Jednak nawet bardzo szczelne przestrzeganie tajemnicy bankowej nie decyduje o bezpieczeństwie wkładów i operacji bankowych. Na świecie prowadzone są rankingi najbardziej solidnych banków, w których wkłady są najbezpieczniejsze. Ranking taki sporządzany jest m. in. przez londyńską firmę IBCA i jest respektowany w skali światowej. W przyjętej 17-stopniowej skali najwyższą oceną jest 1.
Brak restrykcji dewizowych wiąże się ściśle z funkcjonowaniem systemu bankowego w oazach podatkowych oraz dokonywanymi operacjami finansowymi. Prawie wszędzie tam nie obowiązuje kontrola dewizowa, pod warunkiem że nie prowadzi się interesów na terenie samej oazy. Jeśli jednak istnieją jakiekolwiek ograniczenia w tym względzie, klienci żądają, aby obowiązywał wolny transfer środków pieniężnych i aby środki te nie musiały być przetrzymywane na lokalnych kontach.
Drugi z wymienionych warunków ma głębsze uzasadnienie merytoryczne. Żądanie, aby wkłady i fundusze inwestycyjne były przetrzymywane tylko na kontach bankowych w oazie, stwarza duże niebezpieczeństwo, ponieważ klient może być narażony na presję gospodarczą i polityczną. Tymczasem uwalnianie się od podatków i równoczesne ryzyko utraty kapitału byłoby nielogiczne.
Nowoczesne środki łączności i dobre połączenia komunikacyjne wiążą się z infrastrukturą kraju. Oaza podatkowa jest tym bardziej atrakcyjna im wyższy jest poziom tych usług. Z reguły oazy dysponują sprawnymi środkami telekomunikacji, które umożliwiają błyskawiczny kontakt, niezbędny przy transakcjach finansowych. Na przykład Wyspy Kajmany oferują nowoczesne automatyczne połączenia ze Stanami Zjednoczonymi, Kanadą czy Wielką Brytanią.
Podobnie wysoki standard muszą reprezentować połączenia komunikacyjne. Atutem oaz są połączenia lotnicze, pozwalające na szybki i wygodny kontakt osobisty. Te same Kajmany oferują dwa loty dziennie na Florydę. Ponadto liczne przeloty czarterowe, świadczone ze Stanów Zjednoczonych, umożliwiają transport dużych sum do banków na Karaibach. Podobna sytuacja występuje w Panamie i Hongkongu. Nawet jeśli brak jest połączeń morskich, jak w przypadku Szwajcarii, to linie lotnicze i lądowe środki komunikacji zapewniają znakomity standard.
Przykładami negatywnymi mogą być australijskie samozwańcze księstwa River Hutt i Nauru. River Hutt przysparza znacznych dochodów swym założycielom dzięki sprzedaży tytułów i swobodzie podatkowej, ale 50% przesyłek tam adresowanych ginie. Powodem jest m. in. fakt, że poczta australijska nie akceptuje znaczków tego księstwa. O Nauru mówi się, że można je znaleźć jedynie pomiędzy godziną drugą a piątą i to w czasie odpływu. Dojazd tam pochłania bardzo wiele czasu i jest kosztowny. Podobnie rzecz ma się z Anguillą.
Dogodny system prawny ma decydujący wpływ na wybór formy spółki oraz jej funkcjonowanie. Zasadniczo można powiedzieć, że wszystko, co należy lub należało do Europy kontynentalnej podlega prawu kontynentalnemu, tzn. skodyfikowanemu prawu cywilnemu nawiązującemu do prawa rzymskiego lub kodeksu Napoleona. Natomiast terytoria związane z koroną brytyjską lub jej byłe kolonie stosują zupełnie odrębny system Common Law, który jest prawem zwyczajowym, swego rodzaju prawem sędziowskim, w którym prawo jest stanowione wcześniejszymi orzeczeniami.
I tak: Szwajcaria, Liechtenstein, a także kontrolowane przez Holandię wyspy karaibskie (np. Antyle Holenderskie) używają prawa kontynentalnego. Byłe lub obecne kolonie brytyjskie lub też terytoria znajdujące się pod wpływem Anglii, jak Bahama, Bermudy, Wyspy Dziewicze, Kajmany, Gibraltar, Hongkong i wyspy na Kanale La Manche podlegają systemowi Common Law.
W Stanach Zjednoczonych – w związku z ich historycznym rozwojem – oba systemy działają obok siebie. W Luizjanie, która kiedyś była francuska, do dnia dzisiejszego częściowo jeszcze stosowane jest prawo kontynentalne. Inne części Stanów Zjednoczonych zaakceptowały system Common Law. Prawo stowarzyszeń Liberii i Panamy jest niemal dosłownie „przepisane” z byłego prawa stanu Delaware.